Wystawa czynna do końca 2016 r.

Położone w pobliżu Legnicy Grzybiany to niezwykle miejsce na mapie stanowisk archeologicznych  w Polsce i Europie. Olbrzymie konstrukcje drewniane odsłonięte po raz pierwszy w 1959 r. nad brzegiem Jeziora Koskowickiego sprawiły, że Grzybiany porównywane były do wielkopolskiego Biskupina, grodu kultury łużyckiej z połowy VIII w. p. n. e., a współcześnie jednego z najbardziej znanych rezerwatów archeologicznych w Europie Środkowej.

W lokalnej tradycji niemieckiej miejsce to znane było jako „Burgstell”, czyli miejsce obronne, jednak w piśmiennictwie archeologicznym pojawiło się dopiero w 1938 roku. Jego odkrywcą był nauczyciel szkoły powszechnej w Grzybianach Edmund Leuschner, który poinformował o pozostałościach osady ówczesne władze konserwatorskie. Wiek osiedla, określonego w archiwalnym sprawozdaniu jako obronne, ustalono na podstawie znalezionych na powierzchni fragmentów ceramiki na późną epokę brązu i wczesną epokę żelaza.

Pierwsze badania wykopaliskowe na cyplu półwyspu podjęto jednak ponad dwie dekady później. W wyniku obniżenia się poziomu wód Jeziora Koskowickiego latem 1959 r., w  niższych partiach strefy przybrzeżnej archeolodzy stwierdzili obecność znacznej liczby  fragmentów ceramiki. Podjęte w tym czasie wykopaliska pozwoliły na odkrycie znakomicie zachowanych konstrukcji drewnianych, stanowiących element zabudowy osiedla. Badaniami z ramienia ówczesnego Konserwatora Zabytków Archeologicznych dr. Andrzeja Gałuszki, kierował mgr Stanisław Siedlak, etatowy pracownik urzędu.

Mimo znakomitych wyników badań, rozgłosu jaki zyskał obiekt porównywany przez legnicką prasę z Biskupinem,  konferencji naukowej oraz wystawy, prezentowane zarówno w Grzybianach, jak i w siedzibie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Legnicy, zabytki pozyskane w latach 1959-1962, jak również dokumentacja nie zostały w szerszym zakresie opublikowane.
Archeolodzy powrócili nad Jezioro Koskowickie latem 1970 r. Badania wykopaliskowe, związane z planowaną na terenie półwyspu budową dużego ośrodka turystyczno-sportowego, wznowione zostały z inicjatywy Tadeusza Kaletyna, ówczesnego Konserwatora Zabytków Archeologicznych na województwo wrocławskie. Przez osiem sezonów – wykopaliska prowadzono w latach 1970-1973 i 1977-1980 – kierownikiem badań był dr Zbigniew Bukowski z IHKM PAN w Warszawie.

Podjęte w 1970 r. badania osady zaowocowały wieloma unikatowymi odkryciami, związanymi głównie z faktem zalegania zabytków w wilgotnym środowisku. W latach 1970-1973 udało się rozpoznać i zadokumentować imponujące konstrukcje drewniane przebiegające wzdłuż brzegu Jeziora Koskowickiego oraz towarzyszący im falochron. Znaczna część konstrukcji zachowana była niezwykle dobrze, co dawało nadzieję, na uzyskanie datowań dendrochronologicznych i dokładnego określenia czasu ich budowy. Pomiędzy elementami konstrukcji odkryto liczne zabytki, m.in. zachowane w całości naczynia, przedmioty wykonane z kości i poroża, ozdoby z brązu, a także unikatowe wiosło drewniane oraz przedmiot stanowiący najprawdopodobniej radło.

W kolejnych sezonach – w latach 1977-1980 – pracami wykopaliskowymi objęto partie stanowiska przylegające na północ i zachód od wcześniej rozpoznanych konstrukcji drewnianych. W toku badań odkryto rozległą pracownię brązowniczą, uznawaną za jeden z największych tego typu obiektów odkrytych na ziemiach polskich. Z pracowni tej pochodzą zachowane w całości jak i fragmentach ceramiczne formy, łyżki i tygle odlewnicze, odpady produkcyjne, fragmenty zniszczonych lub uszkodzonych przedmiotów brązowych. Wiele zabytków miało unikatowy charakter, jak na przykład stemple i  bransolety ceramiczne, czy zawieszka zoomorficzna (tzw. wołek).
Kolejną kartą w historii badań osady w Grzbianach rozpoczęto pisać w 2010 r. Z inicjatywy dr Justyny Baron z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego i dr. Tomasza Stolarczyka z Muzeum Miedzi w Legnicy w centrum osady założono niewielki wykop (3x15 m), który potwierdził zarówno niezwykłe bogactwo kultury materialnej, jak i skomplikowany układ nawarstwień archeologicznych osiedla ze schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza.

Wystawa, będąca podsumowaniem projektu z lat 2013-2014 pn. Grzybiany. Osada nadjeziorna z epoki brązu i żelaza dofinansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przybliża zarówno wyniki badań archeologicznych, prezentuje najciekawsze zabytki sprzed ponad 2500 lat, odkrywa jednocześnie tajemnice osady znad Jeziora Koskowickiego. Na wystawie zaprezentowano unikatowe eksponaty wykonane z drewna, kości i poroża oraz ceramiki, w tym zbiór kilkudziesięciu zachowanych w całości naczyń. Warto zwrócić uwagę na zabytki pochodzące z pracowni odlewników, ocenić ich umiejętności i kunszt, przyglądając się gotowym ozdobom z brązu.

Wystawie towarzyszyć będą odczyty, warsztaty i lekcje muzealne skierowane do dorosłych oraz dzieci i młodzieży.

Kurator: dr Tomasz Stolarczyk, Dział Archeologii Muzeum Miedzi

1. Cypel nad Jeziorem Koskowickim w czasie prac wykopaliskowych w 1959 r. Fot. Archiwum Działu Archeologii Muzeum Miedzi w Legnicy

2. Drewniane wiosło odkryte w czasie badań w 1970 r. Fot. Zbigniew Bukowski

3. Wykopaliska w 1970 r. odsłoniły pierwsze konstrukcje drewniane, rozpoznane wcześniej w 1959 r. Fot. Z. Bukowski

4. Konstrukcje drewniane odkryte w 1973 r. w czasie badań IHKM PAN w Warszawie. Fot. Z. Bukowski

5. Plan konstrukcji drewnianych odkrytych w obrębie stanowiska w Grzybianach. Oprac. P. Rajski

6. Figurka zoomorficzna tzw. "wołek" z osady  w Grzybianach - symbol wykopalisk i publikacji poświęconych stanowisku

7. Ceramiczne formy odlewnicze pochodzące z pracowni w Grzybianach. Oprac. A. Garbacz-Klempka

8. Strona tytułowa publikacji poświęconej wynikom badań na osadzie w Grzybianach, podsumowanie projektu z lat 2013-2014

9. Tablica witająca gości na wystawie w Muzeum Miedzi w Legnicy

Fot.D.Berdys